Adaptogeny – czym są i jakie mają działanie oraz zastosowania

Adaptogeny to nazwa, która brzmi nieco tajemniczo, ale warto zapoznać się z jej znaczeniem i działaniem tych niezwykłych substancji pochodzenia roślinnego. Adaptogeny to substancje zawarte w niektórych roślinach cechujących się szczególnymi właściwościami, a także potoczna nazwa samych tych roślin. Badania naukowe wskazują, że mają one korzystne działanie na wiele aspektów ludzkiego organizmu. Potwierdza to wielowiekową tradycję – adaptogeny i ich wspierające organizm właściwości były bowiem od dawna wykorzystywane w medycynie naturalnej różnych kultur.

Ich dobroczynne działanie pomaga wzmocnić organizm i szczególnie korzystnie wpływa na układ nerwowy, przeciwdziałając skutkom wszechobecnego stresu. Spokojniejsze nerwy i lepszy nastrój to także lepsza odporność i samopoczucie, co jest szczególnie ważne w dzisiejszych czasach, gdy wiele kwestii budzi nasz niepokój. Przedstawiamy przegląd wybranych adaptogenów i podpowiadamy, jak i kiedy można je stosować.

Co to są adaptogeny?

Adaptogeny to rośliny i grzyby bogate w substancje organiczne, których właściwości zwiększają witalność, odporność na stres i korzystnie oddziałują na układ odpornościowy. Adaptogeny znane były i wykorzystywane od wieków, między innymi w Indiach i tradycyjnej medycynie chińskiej. Rośliny adaptogenne znane były z tego, że ich stosowanie zwiększa zasób energii i ogólną kondycję, więc na przykład w Chinach podawano je wojownikom, by zwiększyć ich wytrzymałość na stres oraz wspomóc ich siłę fizyczną.

Adaptogeny wykorzystywane były jako dodatek do diety astronautów i sportowców olimpijskich w celu zwiększenia ich odporności na stres i wydolności organizmu. Do takich unikalnych roślin należą m.in. indyjski żeń-szeń (Ashwagandha), różeniec górski (Rhadiola Rosea), żeń-szeń syberyjski (Siberian ginseng), pieprzyca peruwiańska (MACA), traganek (Astragalus) i żeń-szeń właściwy (Panax ginseng).

Nazwa „adaptogeny” została zaproponowana w 1940 roku przez radzieckiego naukowca N. Lazareva, który prowadził badania nad ziołami i roślinami leczniczymi stosowanymi w tradycyjnej chińskiej medycynie. Zaproponował on następującą definicję: adaptogeny to substancje pochodzenia roślinnego, które działają wzmacniająco na ludzki organizm. W późniejszych latach nazwa „adaptogeny” zaczęła być stosowana potocznie także na określenie roślin o znanych z wieloletniej tradycji własnościach korzystnie oddziałujących na witalność i fizyczną oraz psychiczną kondycję organizmu.

Zgodnie z pierwotną definicją adaptogeny to substancje spełniające trzy kryteria: po pierwsze, adaptogeny muszą wspomagać organizm ludzki i jego odporność na niekorzystne warunki takie jak stres fizyczny spowodowany na przykład przez zanieczyszczenie środowiska, zmiany klimatyczne, promieniowanie, choroby zakaźne i układowe oraz na stres psychiczny. Po drugie, adaptogeny muszą być odporne na czynniki zewnętrzne, a po trzecie – nie mogą zaburzać normalnych funkcji ludzkiego organizmu.

W 1969 roku naukowcy przyjęli następującą definicję adaptogenów: adaptogeny są to substancje pochodzenia roślinnego, które redukują skutki stresu takie jak zmęczenie i osłabienie układu odpornościowego, mają korzystny wpływ na kondycję fizyczną organizmu, nie powodują efektów ubocznych.

Podstawowa własność adaptogenów to ich zdolność do niwelowania skutków stresu i zwiększanie zdolności przystosowania się organizmu do niesprzyjających warunków zewnętrznych. Ich działanie jest holistyczne – wpływają korzystnie na cały organizm i wzmacniają jego naturalne siły. Przywracają też fizjologiczną równowagę, czyli homeostazę.

Jak działają adaptogeny?

Adaptogeny oddziałują korzystnie przede wszystkim na układ nerwowy i mózg, zwiększając odporność na stres. Pomagają przywrócić równowagę (homeostazę) zarówno pod względem fizycznym, jak i psychicznym.

Adaptogeny korzystnie oddziałują także na niwelowanie uczucia zmęczenia – mają działanie pobudzające i wzmacniające witalność. Mają też korzystny wpływ na zdolność koncentracji i inne funkcje poznawcze, w tym pamięć. Badania naukowe pokazują też, że adaptogeny wspomagają układ immunologiczny.

Regulują gospodarkę hormonalną, przede wszystkim wydzielanie hormonów stresu. Dzięki takiemu działaniu przyczyniają się do wspierania układu odpornościowego i lepszego funkcjonowania całego organizmu – przewlekły stres ma jednoznacznie negatywny wpływ na naszą kondycję nie tylko psychiczną, ale też fizyczną, czego dowodzą badania naukowe.

Badania naukowe pokazują, że adaptogeny działają na poziomie komórkowym i hormonalnym. Stymulują też niespecyficzne reakcje organizmu na stres poprzez działanie na oś podwzgórze-przysadka-nadnercza (tzw. oś HPA).

Najbardziej znane adaptogeny oraz ich zastosowanie

Najbardziej popularne rośliny i grzyby będące naturalnym źródłem adaptogenów to:

• Ashwagandha (indyjski żeń-szeń),
• Rhadiola Rosea (różeniec górski),
• Bacopa Monnieri (bakopa drobnolistna),
• Astragalus (traganek),
• Siberian ginseng (żeń-szeń syberyjski),
• Tulsi (święta bazylia),
• MACA (pieprzyca peruwiańska),
• Schizandra (cytryniec chiński),
• Wąkrotka azjatycka,
• Panax ginseng (żeń-szeń właściwy),
• Paulinia cupana (guarana),
• Yerba mate.

Poniżej przedstawiamy kilka z tych unikalnych przedstawicieli królestwa roślin.

1. Ashwagandha (indyjski żeń-szeń)

Ashwagandha, czyli indyjski żeń-szeń, to jeden z najbardziej popularnych adaptogenów. Ashwagandha należy do rodziny roślin psiankowatych, dorasta do 1,5 m wysokości. Jej inne nazwy to witania ospała, winter cherry, Kanaje Hindi i Samm Al Ferakh. W tradycyjnej medycynie ajurwedyjskiej ashwagandha stosowana jest jako środek obniżający poziom stresu i niepokoju, zwiększający witalność i poprawiający pamięć. Ashwagandha tradycyjnie pomaga też regulować poziom cukru we krwi, wykazuje działanie przeciwzapalne i pomaga obniżyć poziom „złego” cholesterolu. Dzięki właściwościom obniżającym stres wspiera także układ odpornościowy.

Korzenie i owoce ashwagandhy to doskonałe źródło substancji o nazwie witanolidy. Medycyna ajurwedyjska stosuje je w stanach wyczerpania, zmęczenia i osłabienia pamięci.

Ashwagandha postrzegana jest także jako roślina, która spowalnia procesy starzenia, pomaga poprawić kondycję fizyczną organizmu, zwiększyć poziom energii i polepszyć nastrój. Redukuje poziom kortyzolu (hormonu stresu) nawet o ponad 20 procent.

Ashwagandhe stosuje się jako suplement diety. Dostępna jest Ashwagandha w proszku oraz w kapsułkach. Ashwagandhe w proszku dodaje się do wody, jogurtu albo soku w ilości jednej łyżeczka proszku dziennie. Można też pić napary z Ashwagandhą – jedną łyżeczkę proszku zalewamy wrzątkiem i zaparzamy 10 minut.

2. Rhadiola Rosea (różeniec górski)

Rhadiola Rosea (różeniec górski) to kolejna z listy znanych roślin adaptogennych. Należy do rodziny roślin ruboszowatych, występuje na obszarze wokółbiegunowym, w Ameryce Północnej, Europie i Azji. W Polsce rośnie wyłącznie w Sudetach i Karpatach, na terenie parków narodowych (jest objęty ochroną i nie wolno go zbierać). Stosowanie naparów i ekstraktu z Rhadioli poprawia funkcjonowanie mózgu, zmniejsza uczucie leku i niepokoju, pomaga poprawić nastrój oraz niweluje zmęczenie. Różeniec górski to też doskonałe antidotum na stres. Zwiększa witalność i poprawia funkcjonowanie układu nerwowego. Reguluje poziom noradrenaliny i serotoniny (hormonu szczęścia).

Rhadiola Rosea (różeniec górski) stosuje się w postaci kapsułek lub naparów z suszonych ziół. Napar przyrządza się w następujący sposób: łyżeczkę suszonych ziół wrzucamy do szklanki i zalewamy wrzątkiem do 3/4 jej objętości. Pijemy napar 2 razy dziennie w równych porcjach. Różeniec górski dostępny jest też w postaci proszku – 1 łyżkę (około 300 mg) mieszamy z 50 ml wody i stosujemy 1–2 porcje dziennie, najlepiej w czasie posiłku.

3. Siberian ginseng (żeń-szeń syberyjski)

Siberian ginseng (żeń-szeń syberyjski) to roślina z rodziny azaliowatych. Osiąga wysokość 2,5 m i występuje we wschodniej Azji, Chinach, Korei, Japonii, Mandżurii oraz Syberii. Inna jej nazwa to Eleutherococcus senticosus, czyli eleuterokok kolczasty.

Żeń-szeń syberyjski zawiera związki organiczne o nazwie eleuterozydy. To właśnie one odpowiadają za większość właściwości prozdrowotnych tej rośliny, czyli zmniejszenie zmęczenia i odporności na zmęczenie, podnoszenie poziomu energii i witalności oraz poprawę funkcjonowania mózgu i układu nerwowego. Żeń-szeń syberyjski ma w swoim składzie także kwasy organiczne, aldehydy, witaminy oraz składniki mineralne, sole mineralne i beta-sitosterol.

Ten adaptogen w tradycyjnej medycynie stosowany był jako środek pobudzający, pomagający przezwyciężyć zmęczenie organizmu zarówno fizyczne, jak i psychiczne. Żeń-szeń syberyjski poprawia też przepływ krwi do mózgu, poprawiając tym samym funkcje umysłowe, takie jak pamięć i koncentracja.

Żeń-szeń syberyjski dostępny jest w kapsułkach oraz w postaci proszku. Proszek przyjmuje się raz dziennie w ilości ¼ łyżeczki od herbaty wymieszanej z wodą, sokiem lub herbatą. Nie należy przekraczać dawki 1 g proszku dziennie.

4. Bacopa monnieri (bakopa drobnolistna)

Kolejna roślina będąca źródłem substancji adaptogennych to Bacopa Monnieri (bakopa drobnolistna), pełzająca roślina bagienna należąca do rodziny babkowatych. Bakopa drobnolistna stosowana jest w ajurwedzie jako substancja wspomagająca pracę mózgu i układu nerwowego. Wspomaga pamięć i inne funkcje poznawcze, zwłaszcza koncentrację, zwiększa witalność, redukuje zmęczenie fizyczne i psychiczne. Dzięki dużej zawartości antyoksydantów pomaga chronić organizm przed stresem oksydacyjnym.

Bacopa zaleca się stosować przez okres 8-12 tygodni – im dłuższe stosowanie, tym lepsze rezultaty terapii. Można łączyć ją z rhodiolą i ashwagandhą oraz innymi adaptogenami.

Bacopa monnieri dostępna jest w sklepach zielarskich i sklepach ze zdrową żywnością w postaci proszku lub kapsułek oraz suszu do sporządzania naparów. Napar pijemy 2-3 razy dziennie, sproszkowaną bacopę przyjmujemy raz dziennie rano.

5. Astragalus (traganek)

Traganek to gatunek roślin z rodziny bobowatych. Występuje w Europie, Azji, Afryce i Ameryce.

Traganek stosowany jest w tradycyjnej medycynie chińskiej jako zioło wspierające układ odpornościowy, pomagające w walce z infekcjami wirusowymi i bakteryjnymi, zwiększające witalność i korzystnie wpływające na serce.

Traganek jest też rośliną bogatą w antyoksydanty, dzięki czemu przypisuje się mu promowanie długowieczności. Medycyna chińska wykorzystuje ziele traganka także do wspomagania pracy nerek i leczenia stanów zapalnych. Badania naukowe wykazały, że traganek zawiera aż 126 korzystnych dla zdrowia składników, w tym flawonoidy, saponiny i polisacharydy, a także cykloastragenol, który aktywuje produkcję telomerazy i pomaga wydłużyć telomery, czyli fragmenty chromosomów odpowiedzialne za starzenie się organizmu. W ten sposób wytłumaczony został naukowo wpływ traganka na spowolnienie procesów starzenia się.

Astragalus wzmacnia też układ odpornościowy. Ze względu na jego korzystne działanie na pracę serca trwają badania naukowe nad skutecznością adaptogenów pozyskanych z tej rośliny we wspomaganiu funkcjonowania układu krwionośnego.

Astragalus stosuje się jako suplement diety w kapsułkach albo w proszku. W sklepach ze zdrową żywnością dostępne są też herbatki oraz nalewki z korzenia traganka. Napar pije się 4 razy dziennie w ilości 125 ml.

6. Tulsi (święta bazylia)

Tulsi to adaptogenna roślina znana też pod nazwą święta bazylia (Ocimum sanctum L.). Występuje w Azji Południowo-Wschodniej i tradycyjnie stosowana jest jako środek leczniczy stosowany na wzmocnienie ogólnej kondycji organizmu oraz psychiki. Pomaga niwelować skutki zmęczenia i stresu, podnosi wydolność organizmu, poprawia pamięć i inne funkcje mózgu, dzięki dużej zawartości antyoksydantów (przeciwutleniaczy) redukuje też stres oksydacyjny i spowalnia procesy starzenia. Medycyna ludowa od wieków stosowała tulsi także we wspomaganiu pracy wątroby.

Tulsi zawiera całe bogactwo składników korzystnie wpływających na ludzki organizm, w tym witaminę A i witaminę C, żelazo, wapń, cynk oraz chlorofil. Święta bazylia zawiera też kwas ursolowy, który zwiększa masę mięśniową i pomaga w redukcji tkanki tłuszczowej. Ponadto tulsi znana jest z właściwości poprawiających nastrój i redukujących niepokój oraz stany lękowe. Trwają badania naukowe mające na celu potwierdzenie skuteczności terapii wspomagającej z zastosowaniem świętej bazylii.

W sklepach zielarskich kupić można tulsi w postaci proszku, a także kapsułki i tabletki z ekstraktem ze świętej bazylii. Zaleca się przyjmowanie od 300 mg do 2000 mg wyciągu z tulsi dziennie. Jeśli zdecydujemy się na sproszkowaną świętą bazylię, możemy stosować ją jako dodatek do potraw w tej samej ilości.

Napar z suszonych liści i łodyg tulsi przyrządza się, zalewając 1 łyżkę suszu 1 szklanką wrzątku. Herbatkę przykrywamy i parzymy około 20 minut. Pijemy napar 2-3 razy dziennie.

7. MACA (pieprzyca peruwiańska)

MACA (pieprzyca peruwiańska) to roślina występująca w Andach i stosowana tradycyjnie jako środek zwiększający libido i pomaga w utrzymaniu prawidłowej płodności u mężczyzn. MACA poprawia też pamięć i pomaga zmniejszyć stres, dzięki czemu korzystnie oddziałuje na układ odpornościowy.

Sproszkowany korzeń MACA zawiera wiele cennych substancji adaptogennych. Poprawia jakość nasienia u mężczyzn, jest też przydatny dla kobiet w okresie menopauzy, zmniejszając uderzenia gorąca i poprawiając jakość snu. Pieprzyca peruwiańska poprawia także samopoczucie, zmniejsza uczucie niepokoju i lęku, łagodzi skutki stresu.

Korzeń MACA dostępny jest w postaci proszku oraz w kapsułkach i jako płynny ekstrakt. Można kupić go w sklepach ze zdrową żywnością, także przez internet.

8. Panax ginseng (żeń-szeń właściwy)

Kolejne cenne źródło substancji adaptogennych to Panax ginseng, czyli żeń-szeń właściwy. Roślina ta zmniejsza poziom zmęczenia, zwiększa witalność i energię, redukuje poziom cukru we krwi, zwiększa libido u mężczyzn i kobiet, pomaga zredukować skutki i objawy stresu, ma korzystny wpływ na pracę mózgu (poprawia pamięć i koncentrację) oraz wspomaga układ odpornościowy.

W medycynie chińskiej żeń-szeń stosowany był od wieków jako antidotum na stres i osłabienie organizmu. Używano go głównie w profilaktyce, ponieważ żeń-szeń znany jest ze swoich właściwości wzmacniających układ odpornościowy. Korzeń tej rośliny zawiera ponad 200 substancji czynnych wspierających organizm, z których najbardziej dla nas przydatne to ginsenozydy. Zwiększają one wysycenie hemoglobiny tlenem, co sprawia, że krew jest bardziej natleniona i więcej tlenu dociera do poszczególnych narządów i organów wewnętrznych, w tym do mózgu. Wspomaga to wydolność organizmu i zwiększa jego wytrzymałość na wysiłek zarówno fizyczny, jak i psychiczny. Ginsenozydy pobudzają też pracę układu odpornościowego, dzięki czemu wspierają naszą odporność. Żeń-szeń poprawia też nastrój i zdolność uczenia się, zwiększa poziom „dobrego” cholesterolu we krwi oraz normalizuje poziom glukozy (cukru) we krwi.

Zaleca się żuć od 1 do 4 gramów żeń-szenia w proszku dziennie, najlepiej w dwóch porcjach. Żeń-szeń dostępny jest też w kapsułkach jako suplement diety.

9. Cytryniec chiński (schizandra)

Cytryniec chiński to pnącze znane ze swoich właściwości wzmacniających organizm i poprawiających nastrój. Przywraca równowagę w poziomie neuroprzekaźników takich ja serotonina, dopamina i noradrenalina, co przyczynia się do lepszego samopoczucia. Cytryniec chiński dzięki dużej zawartości antyoksydantów zapobiega objawom stresu oksydacyjnego i oczyszcza organizm z toksyn. Cytryniec chiński jest też doskonały dla zredukowania symptomów stresu.

Polecane są herbatki z suszonych liści i owoców schizandry. W naszym klimacie można hodować tę roślinę także w ogródku, a nawet na balkonie (jest odporna na mróz), więc świeże liście można dodawać do sałatek i herbaty (mają lekko cytrynowy smak i zapach).

10. Guarana (Paulinia cupana)

Guarana to roślina występująca naturalnie w Brazylii. Jej owoce zawierają nasiona będące bogatym źródłem kofeiny, a także adaptogennych substancji o nazwach teobramina i teofilina. Paulinia cupana ma działanie pobudzające i stymulujące układ nerwowych. Zwiększa wytrzymałość na stres i poprawia pamięć oraz zdolność koncentracji. Ma także korzystny wpływ na procesy poznawcze, w tym uczenie się, dlatego zalecana jest dla studentów i starszych uczniów w procesie przygotowywania się do egzaminów. Nasiona guarany mają też właściwości pomocne w usuwaniu znużenia i zmęczenia, a także osłabienia – zarówno fizjologicznego, jak i psychicznego. Ekstrakty z nasion guarany wchodzą w skład wielu preparatów na wzmocnienie i koncentrację, a także napoi energetycznych.

11. Yerba mate

Yerba mate to napar z suszonych liści ostrokrzewu paragwajskiego (Ilex Paraguarensis), rośliny adaptogennej występującej w Urugwaju, Paragwaju i Argentynie. Yerba mate tradycyjnie stosowana była jako środek usuwający zmęczenie, redukujący stres oraz zwiększający odporność psychiczną.

Yerba mate poprawia też przemianę materii, zmniejsza uczucie głodu, wspomaga koncentrację i zwiększa witalność. Kofeina zawarta w liściach ostrokrzewu paragwajskiego działa również pobudzająco i energetyzująco.

Co mówią na temat adaptogenów badania naukowe?

Badania naukowe nad różeńcem górskim i ashawagantą pokazują, że rośliny te mają właściwości wpływające na regulację wydzielania hormonów, w tym hormonów odpowiedzialnych za stres i poczucie spokoju oraz równowagi psychicznej. Ich stosowanie może przyczynić się do zwiększenia odporności psychicznej. Nie od dziś wiadomo zaś, że równowaga psychiczna jest niezbędnym elementem ogólnego zdrowia i dobrego samopoczucia. Kiedy jesteśmy spokojni i pogodni, łatwiej radzimy sobie ze stresem, co ma przełożenie także na naszą kondycję fizyczną i odporność organizmu (stres znacznie ją obniża).

Badania naukowe potwierdzają też, że stosowanie ashwagandhay poprawia pamięć i inne funkcje umysłowe. Naukowcy wykazali natomiast, że ashwagandha pomaga obniżać poziom cukru we krwi dzięki wpływowi na wydzielanie insuliny i wrażliwość organizmu na ten hormon. Ashwagandha zwiększa też poziom testosteronu u mężczyzn, co może mieć pozytywny wpływ na ich płodność. Badania naukowe sugerują też, że ashwagandha zwiększa aktywność komórek NK, które mają wpływ na odporność organizmu.

Badania naukowe nad różeńcem górskim (Rhodiola Rosea) wykazały, że zawiera on ponad 140 składników aktywnych, z których najbardziej bioaktywnymi są rosavin i salidroside. Wykazano, że adaptogen ten zwiększa odporność organizmu na stres w niespecyficzny sposób – pomaga lepiej radzić sobie w sytuacjach stresowych. Badania potwierdziły, że stosowanie tego adaptogenu zmniejsza uczucie zmęczenia i lęku oraz inne symptomy stresu takie jak np. bezsenność. Wykazano też, że Rhadiola Rosea poprawia funkcje poznawcze mózgu takie jak pamięć czy zdolność koncentracji.

Badania naukowe nad Bacopa Monieri pokazują, że roślina ta dzięki zawartym w niej substancjom adaptogennym (głównie bakozydom) oddziałuje na hipokamp, zwiększając zdolność koncentracji, uczenia się i pamięć. Wykazano też działanie bakopy drobnolistnej na zmniejszenie poziomu stresu i napięcia nerwowego. Wykazano również, że substancje zawarte w Bacopa Monieri aktywują enzymy antyoksydacyjne i redukują utlenianie lipidów, co korzystnie wpływa na kondycję organizmu, szczególnie zaś kory mózgowej.

Badania naukowe nad działaniem korzenia i łodyg żeń-szenia wykazały, że substancje adaptogenne zawarte w tej roślinie mają korzystny wpływ na pracę układu odpornościowego i pomagają w osiągnięciu i zachowaniu homeostazy (stanu równowagi organizmu). Żeń-szeń ma też udowodniony korzystny wpływ na funkcje poznawcze mózgu, w tym na pamięć.

Badania naukowe sugerują też, że niektóre substancje wyizolowane z roślin adaptogennych istotnie wpływają na obniżenie poziomu cukru we krwi. Wykazano też, że ekstrakty z roślin adaptogennych obniżają poziom „złego” cholesterolu we krwi i zwiększają poziom „dobrego” cholesterolu oraz pomaga zmniejszyć stres oksydacyjny o prawie 55%.

Dla kogo wskazane są adaptogeny, a kto powinien zachować ostrożność w ich stosowaniu?

Adaptogeny wskazane są dla tych z nas, którzy odczuwają skutki stresu oraz zmęczenie i wyczerpanie związane z codziennymi obowiązkami. Zalecane są także dla sportowców, ponieważ mogą zwiększać wytrzymałość i wydolność organizmu. Można przyjmować je profilaktycznie w celu wspierania naturalnej odporności i funkcji poznawczych, w tym pamięci. Sprawdzą się dla starszych uczniów i studentów, zwiększając zdolności uczenia się i koncentracji.

Adaptogenów nie powinny natomiast stosować (bez konsultacji z lekarzem) kobiety w ciąży i karmiące piersią, osoby przyjmujące leki antydepresyjne i osoby przyjmujące leki na choroby przewlekłe lub doraźnie. W takich przypadkach zawsze należy przed zastosowaniem ziół i suplementów diety poradzić się lekarza, ponieważ substancje w nich zawarte mogą wchodzić w niepożądane interakcje z lekami.

Suplementy diety z adaptogenami w postaci musujących tabletek

Jeśli nie mamy dostępu do substancji adaptogennych w formie proszku lub suszu, nic straconego. W aptekach, także online, dostępne są gotowe preparaty zawierające substancje z roślin adaptogennych oraz cały zestaw witamin i składników mineralnych. Do takich produktów należy Plusssz Active 100% Energy Complex- suplement diety, zawiera naturalne ekstrakty z roślin adaptogennych: guaranę, bakopę oraz yerba mate. W swoim składzie ma też kofeinę, magnez oraz kompleks 10 najważniejszych witamin w dawkach pokrywających 100% dziennego zapotrzebowania na te składniki.

Plusssz Active 100% Active Complex polecany jest gdy odczuwasz zmęczenie fizyczne i psychiczne, wspiera koncentrację i pamięć, korzystnie wpływa na funkcjonowanie układu nerwowego i mięśni oraz pomaga chronić organizm przed stresem oksydacyjnym. Podwyższa też poziom energii i witalności.