Dla prawidłowego funkcjonowania organizmu szczególne znaczenie ma zbalansowana gospodarka wodno-elektrolitowa. Do jej zachowania niezbędne są płyny oraz elektrolity, które każdego dnia należy dostarczać swojemu organizmowi. Wiele sytuacji może powodować ich zwiększone zapotrzebowanie.
Elektrolity – co to takiego?
Choć prawie każdy słyszał kiedyś tę nazwę, nadal wiele osób nie wie właściwie, co to są elektrolity. Ich definicja może wydawać się dość skomplikowana dla kogoś bez wiedzy chemicznej: wodne roztwory jonów, które składają się z atomów o dodatnim oraz ujemnym ładunku elektrycznym. Łatwiej przychodzi nam zapamiętanie nazw pierwiastków, które zaliczamy do elektrolitów, czyli sodu, potasu, wapnia i magnezu. Dla prawidłowej gospodarki wodno-elektrolitowej ważne są również jony związków chemicznych: chlorku i fosforanu.
Właściwości elektrolitów
Wpływ elektrolitów na organizm jest naprawdę szeroki. Jony pierwiastków gwarantują właściwe napięcie w błonach komórkowych, które umożliwia przesyłanie impulsów nerwowych. Tym samym stanowią podstawę prawidłowego funkcjonowania narządów (także kluczowych dla zdrowia i życia, czyli mózgu oraz serca). Właściwości poszczególnych elektrolitów mogą być jednak zróżnicowane.
Co dają poszczególne elektrolity?
- Sód – to podstawowy składnik osocza, który wpływa na ciśnienie tętnicze krwi. Zwiększa objętość płynów w organizmie, biorąc udział w wymianie wody między komórkami. Reguluje również tzw. gospodarkę kwasowo-zasadową w płynach ustrojowych.
- Potas – stanowi antagonistę sodu, a zatem równoważy jego działanie, zmniejszając objętość płynów w organizmie. Przeciwdziała zatrzymywaniu nadmiaru wody w ciele. Wspiera przewodnictwo nerwowe, w tym pracę mięśnia sercowego. Podobnie jak sód reguluje poziom pH komórek.
- Wapń – większość z nas kojarzy wpływ wapnia na mineralizację kości oraz zębów. Wapń jednak dodatkowo uczestniczy w przekazywaniu impulsów nerwowych i skurczach mięśni. Ma również wpływ na krzepliwość krwi.
- Magnez – to kolejny z ważnych elektrolitów, który umożliwia prawidłowe przewodnictwo nerwowe, wspierając prawidłową pracę mięśni. Przyczynia się do produkcji energii w komórkach i stanowi katalizator wielu enzymów w organizmie.
- Jony chlorkowe i fosforanowe – mają ujemny ładunek elektryczny, dzięki któremu regulują objętość płynów ustrojowych, wytwarzanie energii i liczne funkcje komórkowe, w tym przekazywanie sygnałów nerwowych, pracę mięśni i syntezę DNA.
Kiedy pić elektrolity?
Elektrolity należy pić, gdy następuje intensywna utrata wody z organizmu. Dochodzi do niej zarówno w wyniku wzmożonej potliwości, jak i częstego oddawania moczu lub dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego. Z tego względu warto sięgać po elektrolity podczas:
- letnich upałów,
- intensywnej aktywności fizycznej,
- nadmiernego spożycia alkoholu
- podróży
- stosowanie produktów o działaniu moczopędnym
- niedogodności ze strony układu pokarmowego
Elektrolity należy pić bezpośrednio po przygotowaniu.
Nieprawidłowa równowaga elektrolitów – objawy
W przypadku zachwiania homeostazy organizmu wynikającej z nieprawidłowej ilości elektrolitów objawy są wyraźnie odczuwalne i stosunkowo łatwe do rozpoznania. To przede wszystkim:
- drżenie mięśni i skłonność do skurczów,
- obrzęki, na przykład nóg,
- uczucie osłabienia,
- pogorszenie samopoczucia,
- niedogodności ze strony układu pokarmowego
Miej na uwadze, że na etapie odczuwanych objawów ważne jest szybkie działanie, czyli dostarczenie elektrolitów do organizmu.
Dlaczego tracimy elektrolity – przyczyny
Najczęstszą przyczynę utraty elektrolitów w organizmie stanowi niewystarczające nawadnianie. Może ono wynikać zarówno z picia małych ilości wody, jak i z picia wody nadmiernie filtrowanej. Z tego względu na co dzień najlepiej jest pić wodę mineralną. Poza tym zwróć uwagę na inne potencjalne przyczyny utraty elektrolitów, aby zareagować z wyprzedzeniem. Wśród nich występują:
- zwiększona ciepłota ciała i potliwość,
- nadmierne spożycie alkoholu,
- dieta uboga w składniki odżywcze (w szczególności dotyczy to magnezu),
- częste picie kawy i herbaty,
- stosowanie niektórych preparatów
- nieodpowiednie wchłanianie,
- stres.
Nie zawsze objawy typowe dla utraty elektrolitów mają te same przyczyny. Z tego względu zawsze warto skonsultować się z lekarzem. Chcesz wiedzieć więcej na ten temat? Sprawdź artykuł: Skurcze mięśni – jaka jest ich przyczyna i jak sobie z nimi radzić?
Elektrolity – badanie
Lekarz po rozpoznaniu objawów charakterystycznych dla utraty elektrolitów może zlecić pacjentowi wykonanie badania w postaci jonogramu. Polega ono na pobraniu próbki krwi i oznaczeniu stężenia poszczególnych elektrolitów. Na podstawie takiego badania najwiarygodniej można dokonać diagnozy. Łatwiej określić, czy za zgłaszane dolegliwości odpowiada niski poziom sodu, czy innego pierwiastka. Badanie elektrolitów może być refundowane przez NFZ, jeśli masz skierowanie od lekarza (na przykład pierwszego kontaktu). Prywatnie koszt pełnego jonogramu wynosi ok. 45 zł.
Badanie elektrolitów – jak się przygotować?
Do jonogramu należy przystępować na czczo (najlepiej 12 godzin po ostatnim posiłku). Z tego względu najlepsza pora na badanie to rano. Przed badaniem nie wprowadzaj zmian w swojej regularnej diecie. Nie pij alkoholu ani nie wykonuj zbyt intensywnego wysiłku fizycznego. Najpóźniej 30 minut przed badaniem elektrolitów możesz wypić szklankę wody, aby pobranie krwi było łatwiejsze i bardziej komfortowe.
Ile czeka się na wyniki jonogramu?
Na ogół wyniki badania elektrolitów są dostępne jeszcze tego samego dnia lub na drugi dzień po badaniu. Pamiętaj, aby skonsultować swoje wyniki z lekarzem, który zadecyduje o wdrożeniu co dalej.
Jak uzupełnić elektrolity?
Jeśli chcesz na co dzień uzupełniać poziom elektrolitów, dbaj o prawidłowe nawodnienie. Dorosła osoba powinna pić co najmniej 1,5-2 l wody dziennie. Objętość wypijanych płynów należy zwiększyć w upalne dni i podczas aktywności fizycznej. Zwróć uwagę także na swój jadłospis.
Naturalne elektrolity w codziennej diecie:
- woda mineralna – zawiera między innymi wapń, potas, sód i magnez,
- sól kuchenna – to bogate źródło sodu, jonów chlorkowych, które w wiele osób spożywa w nadmiarze,
- banany, pomidory i ziemniaki – obfitują w potas,
- mleko i produkty mleczne – stanowią dobre źródło wapnia,
- awokado, orzechy włoskie, soczewica – zawierają magnez,
- ryby, sery dojrzewające i wędliny – mają w sobie najwięcej fosforu.
Elektrolity w suplementach diety
Na rynku znajdują się elektrolity w formie leków, które może przepisać lekarz (najczęściej na podstawie wyników jonogramu). Na co dzień, w domowej apteczce warto jednak mieć elektrolity bez recepty, czyli popularne suplementy diety. To proszki lub musujące tabletki do rozpuszczenia w wodzie. Stanowią szybkie i doraźne uzupełnienie diety.
Do ich zalet należą:
- lepsza przyswajalność – ich producenci korzystają z technologii optymalizujących parametry stabilności składników,
- atrakcyjny smak (na przykład pomarańczowy) – co ułatwia ich spożycie np. przez dzieci,
- precyzyjnie odmierzoną dawkę – wiesz dokładnie, ile elektrolitów wypić,
- łatwe przygotowanie – wystarczy wrzucić pastylkę do wody i poczekać, aż się rozpuści,
- dodatkowe składniki – pozostałe elektrolity oraz glukozę, która wspiera nawadnianie i dodaje energii.
Do Twojego wyboru pozostają liczne elektrolity o zróżnicowanych recepturach, na przykład dla dzieci i seniorów. Sprawdź, czym różnią się suplementy diety dla kobiet i mężczyzn.
