Żelazo w ciąży – dlaczego jest tak ważne?

Żelazo jest jednym z tych pierwiastków, których organizm człowieka nie jest w stanie samodzielnie wytwarzać. Oznacza to, że musimy dostarczać go wraz z codziennym pożywieniem. To szczególnie istotne w przypadku kobiet w ciąży, których zapotrzebowanie na składniki odżywcze jest w tym okresie znacznie wyższe. Jaką rolę pełni żelazo w organizmie przyszłej mamy i z czym wiąże się jego niedostateczna podaż?

Żelazo a ciąża – dlaczego jest tak ważne?

Żelazo jest jednym z najważniejszych składników białek i enzymów w organizmie człowieka. W ciąży zapotrzebowanie na żelazo wzrasta o połowę i wynosi około 27 mg. Wynika to przede wszystkim ze zwiększonych potrzeb łożyska i błon płodowych, powiększenia się macicy oraz rozwijającego się płodu. Żelazo w ciąży odpowiada również za:

• udział w produkcji erytrocytów – w ciąży zwiększa się objętość krwi, która transportuje tlen do tkanek matki i dziecka. W związku z tym organizm kobiety wymaga zwiększonej ilości tego składnika. Dodatkowo krew jest magazynowana na wypadek nadmiernej jej utraty podczas porodu;
• prawidłowy rozwój płodu – żelazo ma duże znaczenie dla rozwoju mózgu oraz układu nerwowego maluszka. 
• wsparcie pracy układu nerwowego ciężarnej – żelazo bierze udział w metabolizmie neuroprzekaźników, takich jak dopamina i GABA, które są odpowiedzialne za koncentrację i dobre samopoczucie psychiczne;
• wsparcie funkcjonowania układu odpornościowego przyszłej mamy – żelazo bierze aktywny udział w produkcji białych krwinek, wspierając tym samym ochronę organizmu ciężarnej;

Sprawdź też: Żelazo – właściwości i rola w organizmie.

Produkty bogate w żelazo

Chcąc utrzymać właściwą podaż żelaza w ciąży, warto zwrócić szczególną uwagę na właściwe komponowanie codziennej diety. Do wyboru mamy wiele różnych źródeł żelaza, które różnią się między sobą stopniem przyswajalności przez organizm. Żelazo hemowe (występujące w produktach pochodzenia zwierzęcego) jest lepiej wchłaniane w porównaniu do żelaza pochodzenia roślinnego (niehemowego). W związku z tym dobrze, aby w codziennym menu ciężarnej znalazły się takie produkty jak:

• mięso wołowe, cielęce, drobiowe oraz podroby (zwłaszcza wątróbka cielęca i wieprzowa);
• ryby i owoce morza;
• nasiona roślin strączkowych, np. fasola, groch, ciecierzyca, soczewica;
• orzechy i nasiona np. pestki dyni i słonecznika, sezam, pistacje, nerkowce;
• warzywa, takie jak buraki, botwinka, brokuły, natka pietruszki;
• produkty pełnoziarniste, np. pieczywo, kasze, makarony;
• kakao;
• suszone owoce, w tym morele, śliwki, figi, daktyle.

Komponując posiłki w trakcie ciąży, warto pamiętać też o tym, aby unikać łączenia z żelazem produktów, które utrudniają jego prawidłowe przyswajanie przez organizm. Są to przede wszystkim:

• przetwory mleczne, które zawierają duże stężenie wapnia;
• kawa (zwłaszcza z mlekiem) i herbata – ze względu na zawarte w nich taniny i polifenole, które hamują wchłanianie żelaza, nie należy spożywać ich podczas posiłków i w okresie okołoposiłkowym;
• produkty wysokoprzetworzone, w tym słodycze fast foody i napoje słodzone.

Z drugiej strony produkty bogate w żelazo warto łączyć ze źródłami witaminy C (np. cytrusami, natką pietruszki, czerwoną papryką), ponieważ składnik ten wspiera łączenie się żelaza z transferyną, co w efekcie ułatwia transport żelaza z krwi do tkanek. Dobrym rozwiązaniem na zwiększenie przyswajalności żelaza przez organizm jest namaczanie i kiełkowanie nasion roślin strączkowych. Proces ten obniża zawartość kwasu fitynowego zawartego w strączkach, który może hamować wchłanianie żelaza.

Dowiedz się, jak uzupełnić swoją dietę o witaminy.

Żelazo i ferrytyna w ciąży – normy

Każda kobieta w ciąży powinna wykonywać rutynowe badania morfologii krwi, a także oznaczyć stężenie ferrytyny, która odzwierciedla zapasy żelaza w jej organizmie. Aby ocenić zapotrzebowanie organizmu ciężarnej na ten składnik, warto przyjrzeć się następującym wskaźnikom:

• poziom hemoglobiny – zgodnie z normami WHO stężenie hemoglobiny powinno wynosić conajmniej 11 g/dl;
• objętość czerwonych krwinek – w trakcie ciąży poziom erytrocytów we krwi powinien wynosić 2-5,4 mln/mm3;
• ferrytyna – stężenie ferrytyny powyżej 60 mcg/l oznacza wystarczający zapas żelaza, natomiast poziom poniżej 12 mcg/l świadczy o jego niedostatecznej podaży.

Niedostateczna podaż żelaza  w ciąży – jak może się objawiać? 

Nieodpowiednio zbilansowana dieta może stanowić główny powód niedostatecznej podaży żelaza do organizmu ciężarnej. Taki stan objawia się zwykle:

• przewlekłym uczuciem zmęczenia;
• pękającymi kącikami ust;
• nadmiernym wypadaniem włosów;
• bladością skóry, śluzówek oczu oraz warg;
• nadmiernie przesuszoną skórą;
• łamliwością paznokci;
• nietolerancją wysiłku fizycznego;
• trudnościami z zasypianiem;
• niepokojem i drażliwością;
• trudnościami w zapamiętywaniu i koncentracji.

Jeśli kobieta w ciąży zaobserwuje u siebie takie objawy powinna udać się do specjalisty, który zleci odpowiednie badania. Po przeprowadzeniu diagnozy specjalista podejmie decyzje o ewentualnej suplementacji.

Jak przyjmować żelazo w ciąży?

Kobiety ciężarne, które podejrzewają u siebie niedostateczny poziom żelaza we krwi, powinny udać się do lekarza, który zaleci wykonanie badań laboratoryjnych, w tym morfologię, oznaczenie stężenia żelaza w surowicy krwi oraz badanie ferrytyny. Szczególnie duże znaczenie ma to ostatnie badanie – poziom żelaza w surowicy może być różny w zależności od tego, co spożywamy danego dnia, natomiast poziom ferrytyny daje nam miarodajny wynik rzeczywistego poziomu żelaza w organizmie.

Na podstawie wyników badań lekarz może zalecić odpowiednią suplementację. Na rynku znajdziemy szeroki wybór preparatów z żelazem, które skierowane są do przyszłych mam. Wybierając konkretny produkt, warto zwrócić uwagę, aby miał odpowiedni skład – zawierał odpowiednią ilość żelaza (w dawce około 30 mg na dobę) oraz dodatkowe witaminy (np. B12, C, D3 i kwas foliowy). Istotna jest również forma żelaza, aby była ona dobrze tolerowana przez układ pokarmowy jak np. żelazo w postaci pirofosforanu żelaza (III). w.

Żelazo w ciąży – podsumowanie

W ciąży zapotrzebowanie na żelazo wzrasta o połowę, ponieważ organizm matki potrzebuje go do produkcji większej ilości krwi oraz wsparcia prawidłowego rozwoju płodu. Składnik ten znajdziemy w wielu produktach spożywczych, takich jak mięso, ryby, warzywa strączkowe, warzywa i produkty pełnoziarniste. Ważne jest, aby w ciąży kontrolować poziom żelaza we krwi, ponieważ utrzymanie jego prawidłowego poziomu jest bardzo istotne zarówno dla organizmu matki jak i rozwijającego się płodu. 

Bibliografia:

1. Jarosz M., Normy żywienia dla populacji polskiej. Nowelizacja, Instytut Żywności i Żywienia 2017.
2. Wendolowicz, A., Stefanska, E., Ostrowska, L., Żywienie kobiet w okresie ciąży. Medycyna Ogólna i Nauki o Zdrowiu, 2014, 20, 3, 341-345.
3. Wnęk D., Zapotrzebowanie na żelazo w ciąży, Medycyna Praktyczna, https://www.mp.pl/pacjent/ciaza/przebiegciazy/61951,zapotrzebowanie-na-zelazo-w-ciazy, dostęp online: 10.10.2024.
4. Rekomendacje PTGiP dotyczące suplementacji u kobiet ciężarnych, 2020. B.
5. Pietrzak i in., Niedokrwistość z niedoboru żelaza w położnictwie i ginekologii, Ginekologia i Perinatologia Praktyczna 2016 t. 1, nr 3, s. 115–121.